Świadczenie wyrównawcze, jak przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, jest szczególnego rodzaju roszczeniem – nie jest ani odszkodowaniem, ani wynagrodzeniem, ani świadczeniem ukształtowanym o przepisy bezpodstawnego wzbogacenia, tylko odrębnym roszczeniem opartym na zasadach słuszności. Świadczenie to ma zapewnić udział agenta w korzyściach istniejących po stronie dającego zlecenie po ustaniu stosunku agencyjnego, gdy korzyści te zapewnił agent w wyniku swojej aktywności w czasie trwania umowy.
Z powyższego wynika, że pierwotnym warunkiem nabycia świadczenia wyrównawczego jest fakt rozwiązania umowy agencyjnej. Dalej muszą zostać spełnione łącznie przesłanki pozytywne, których zaistnienie musi dowieść agent. W dalszej kolejności musi nastąpić wyelminowanie przesłanek negatywnych. W tym zakresie ciężar dowodu spoczywa już jednak na dającym zlecenie.
Przesłanki pozytywne.
Do agenta należy wykazanie faktu 1) pozyskania przez agenta w trakcie trwania stosunku agencji nowych klientów lub 2) doprowadzenia w tym czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami oraz 3) czerpania przez dającego zlecenie po rozwiązaniu umowy agencyjnej znacznych korzyści z umów z takimi klientami oraz 4) wykazanie, że względy słuszności uzasadniają przyznanie takiego roszczenia.
Należy wskazać przy tym na alternatywne uregulowanie przesłanek świadczenia, tj. konieczność wykazania pozyskania nowych klientów, bądź też istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami. Za nowych klientów należy uznać podmioty, które do momentu zawarcia umowy agencyjnej nie zawierały z dającym zlecenie w ogóle umów. Drugą sytuację jest istotny wzrost obrotów (pod względem ilościowym lub wartości) z dotychczasowymi klientami, czyli podmiotami, z którymi dający zlecenie już wcześniej współpracował. Odnosząc się z kolei do okoliczności czerpania znacznych korzyści przez dającego zlecenie po zakończeniu umowy, niezależnie od tego czy agent doprowadził do zawarcia umów z nowymi klientami czy do zwiększenia obrotów z dotychczasowymi, istotne jest to, że były agent nie musi udowodnić konkretnej kwoty korzyści nadal czerpanych przez byłego zleceniodawcę. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2011 r., sygn. IV CSK 650/10 Sąd wskazał, że chodzi tu o korzyści w znaczeniu ogólniejszym, opisowym, na które może składać się wiele elementów, tj. ukształtowanie się stałej klienteli, pozycja rynkowa dającego zlecenie, prognozy rozwojowe jego przedsiębiorstwa w zakresie określonego typu usług. Nie chodzi więc o ścisłe określenie realnego zysku dającego zlecenie, o konkretne dane finansowe o korzyściach, a o wykazanie elementów, które komponują stan „znacznych korzyści” dającego zlecenie, osiągniętych dzięki aktywności agenta w trakcie trwania umowy. I na koniec, spełnienie kryterium słuszności. „Względy słuszności” należy odnieść zwłaszcza do sytuacji majątkowej agenta, która wystąpiła po zakończeniu umowy agencyjnej. Ale, co ważne, utrata prowizji nie jest wystarczającym zdarzeniem uzasadniającym przyznanie agentowi świadczenia wyrównawczego. Przesłanka „względów słuszności” ma charakter klauzuli generalnej, tym samym na zasadność przyznania świadczenia wyrównawczego wpływają wszystkie okoliczności związane z wykonywaniem umowy agencyjnej. Takimi okolicznościami mogą być: wypracowanie wyników finansowych dla dającego zlecenie, ukształtowanie pozycji rynkowej dającego zlecenie, długoletniość współpracy, zachowanie się stron, wypełnianie obowiązków przez strony.
Brak automatuzmu.
Pamiętać należy, że uprawnienie do świadczenia wyrównawczego nie powstaje automatycznie. Wygasa ono, jeżeli agent nie zgłosi dającemu zlecenie żądania zapłaty świadczenia wyrównawczego przed upływem roku od rozwiązania umowy agencyjnej. Innymi słowy, zgłoszenie żądania warunkuje nabycie roszczenia o świadczenie wyrównawcze. Nie mylić tego terminu z jego przedawnieniem. W przypadku skutecznego zgłoszenia żądania termin przedawnienia dla roszczenia o świadczenie wyrównawcze wynosi trzy lata. Jest on liczony od momentu wymagalności roszczenia, który następuje z chwilą otrzymania przez dającego zlecenie zgłoszenia żądania zapłaty świadczenia wyrównawczego.