Zawieranie w umowie cywilnoprawnej klauzuli o zakazie konkurencji zarówno na czas trwania umowy, jak i po jej ustaniu jest możliwe oraz zgodne z zasadą swobody umów (art. 3531 Kodeksu cywilnego) z tym zastrzeżeniem, że wszelkie zobowiązania umowne ograniczone są ramami zasad współżycia społecznego, właściwościami danego stosunku oraz przepisami prawa.
Przy umowie agencyjnej przesłanki ważności zakazu konkurencji po ustaniu umowy dookreśla przepis art. 764(6) i n. Kodeksu cywilnego.
Zakaz ten jest ważny, jeżeli:
-
został zastrzeżony w formie pisemnej,
-
okres trwania ograniczenia działalności konkurencyjne jest nie dłuższy niż 2 lata od rozwiązania umowy agencyjnej,
-
dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta (kryterium podmiotowe lub terytorialne), i rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy (kryterium przedmiotowe) – kryteria te powinny zostać zastosowane łącznie, przy czym wystarczy zastosowanie jednego elementu z każdego z nich.
Bacząc na powyższe, należy stwierdzić, że odpłatność zakazu konkurencji nie jest przesłanką ważności takiego zastrzeżenia w umowie agencyjnej. Nieodpłatność zakazu konkurencji jest dopuszczalna, będzie na ogół mieścić się w granicach lojalności kontraktowej*. Przy czym zasadą jest odpłatność zakazu konkurencji. Oznacza to, że jeżeli w umowie agencyjnej wyraźnie nie wyłączono prawa agenta do otrzymania w zamian odpowiedniej sumy pieniężnej za czas trwania ograniczenia działalności konkurencyjnej, umowa nie została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność, to dający zlecenie winien taką sumę wypłacić. Mowa tu o sumie w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta.
Zakaz konkurencji może zostać odwołany. Uprawnienie do odwołania ograniczenia działalności konkurencyjnej przysługuje dającemu zlecenie, który w ten sposób może zwolnić się z obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego na rzecz agenta. Odwołanie musi być przy tym dokonane do dnia rozwiązania umowy agencyjnej, z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności. W razie odwołania ograniczenia dający zlecenie jest zwolniony z obowiązku spełniania świadczenia pieniężnego na rzecz agenta dopiero po upływie 6 miesięcy od dnia odwołania ograniczenia.
Dopuszcza się zwolnienie z zakazu konkurencji. Dotyczy to agenta. Agent może uwolnić się od obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej, jeżeli wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie oraz złożył na piśmie dającemu zlecenie oświadczenie woli, że nie będzie przestrzegał ograniczenia działalności konkurencyjnej. Oświadczenie musi zostać złożone przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia umowy.
Zastrzegając zakaz konkurencji w umowie, ważne jest, aby dokładnie wskazać co stanowi działalność konkurencyjną. Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują tego pojęcia i w razie sporu między stronami mogą pojawić się trudności w ocenie, jakie działania wchodziły w zakres zakazu konkurencji, a jakie nie, czy doszło do naruszenia zakazu konkurencji, czy też nie. Dlatego dokładne określenie klauzuli o zakazie konkurencji leży zawsze w interesie obu stron.
*Nieodpłatność zakazu konkurencji doznaje ograniczenia przy umowach, w których zleceniobiorcą (przedstawicielem handlowym) jest osoba fizyczna (strony łączy stosunek prawny inny niż umowa agencyjna).
Orzecznictwo:
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 marca 2014 roku, sygn. VI ACa 773/13
Wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu z dnia 11 lipca 2013 roku, sygn. I C 1094/12
Piśmiennictwo:
K. Kopaczyńska – Pieczniak., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – Część szczegółowa, Warszawa 2010, komentarz do art. 764 6 § 1 k.c.